Кожуун чагыргазының даргазы Рустам Май-оолович Чудаан-оол амыдыралдың берге байдалынга таварышкан ажы-төлдү бодунуң харыысалгазынга хүлээп ап, азырап чоруур азыракчы ада-иелерниң хуралга идепкейлиг киржип келгенин демдеглеп, кожууннуң социал амыдыралының база бир харыысалгалыг кижилери болуп турарын айытпышаан, идепкейлиг азыракчыларга байырын чедирген.
Опека килдизиниң даргазы Сай-Суу Васильевна Седии харагалзал чериниң 9 айларда кылып чоруткан ажылын таныштырган. Кожуунда ниитизи-биле өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан 255 ажы-төл бүрүткеттинген. Оларның 78-зи бүдүн өскүс, 145-жи ада-иезиниң хайгааралы чок арткан, 32-зи азырап алган ажы-төл.
Азыракчылар-биле болгаш ажы-төл-биле чорудар хүн-бүрүнүң ажылындан аңгыда, чылдың-на тускай эмчи шинчилгезин эрттирери, чыл отчедун азыракчы бүрүзү дужаары, өскүс арткан уругларны бажың-балгат-биле хандырарының дугайында айтырыглар кол черни ээлеп турар.
Азыракчылар хүлээнип алган ажы-төлү-биле чыл санында эмчи шинчилгезин эрткен турар дугайында кожууннуң педиатр эмчизи Алена Климентьевна Агыы илеткээн. Бо хүннерде элээн каш азыракчылар болгаш өскүс арткан ажы-төл диспансеризациязын төндүр эртип албаанын айтып, эмчи шинчилгезин аргалыг болза кыска үе дургузунда дооскан турар ужурлуг дээрзин сагындырган. Ада-иелерниң чагыы-биле кожуунда чок эмчилерни Кызылдан чалап эккеп турарын, эмчилер хүлээп алыышкын кылып келирге идепкейлиг келгеш эмчи шинчилгезин эртип алырын дыңнаткан.
Өскүс уругларны бажың-балгат оочурунга 14 харлапкан дораан тургузар ужурлуг дээрзин килдистиң специализи Ольга Анатольевна Дензин сагындырган. Кажан өскүс оол (уруг) паспортун алыр назыны чедип, 14 харлаптарга азыракчызы опека килдизинге келгеш негелде езугаар чыыр документилерни кыска хуусаа дургузунда чыггаш ТР-ның Күш-ажыл болгаш социал сайзырал яамызынче дужааган турар ужурлуг.
Ада-иези чок апарган, а оларның чурттап олурган бажыңы ажы-төлүнге өнчү кылдыр артып калган таварылгада өскүс арткан уругларга ол бажың быжыглаттынган болур. Ынчалза-даа бо чүүлдүң бир талазы бар. Кажан өскүс уруглар назы четпээн тургаш чаңгыс черге чурттап болур болбайн канчаар. Ынчалза-даа олар өзүп келирге, аңгы чурттаар бажың-балгат дөмей херек апаар ышкажыл. “Ада-иеңер бажыңы силерде өнчү кылдыр артып каан…” дээш бажың оочурунга өскүс кады төрээннерни тургуспайн баар таварылгалар база бар. Бо таварылгада канчаарыл? Бир кижиниң чурттаар ужурлуг оран-савазының метрин санап көрүп тургаш кайы-бирээзинге бажың бээр дугайында эде көрүп болур бе?
Ада-иезиниң бажыңы ол өскүс кижи өзүп келиринге чедир чурттаар арга чок ирип, эргижирээн таварылгада (суурларда казанак бажыңнар дижик) канчаарыл дээн чергелиг айтырыгларны Күш-ажыл яамызындан айтырып, өске талада суд таварыштыр шиитпирлеп болурунуң аргаларын көөр.
Бистиң кожуунда өскүс уругларга 2013 чылга чедир акшаландырыышкынның шаа-биле 2-3 кижиге бажыңнарны садып бээр турган болза, 2013 чылдан эгелеп өскүс уругларны бажың-биле хандырарының талазы-биле ажыл дыка эки чоруп эгелээн. 2013 чылдан 2018 чылга чедир 86 өскүстер бажың-балгат-биле хандыртынган. Бо 2019 чылда 4 бажыңны тударын чөпшээрээн (8 өскүстерге) турган. Ынчалза-даа, бистиң кожуунда бажың тудуп алырынга өскүс уругларга черни тускайлаан болгаш документилери баш бурунгаар белен болганы-биле немей 5 бажыңны тудар кылдыр чөпшээрелди берген. Ынчап кээрге, 2019 чылда 9 ийи аал чурттаар бажың туттунар болгаш аңаа 18 өскүстер бажыңныг болуру база улуг чедиишкин.
Ада-иезиниң хайгааралы чок арткан, азы өскүс уругларны назы-хар чедир азырап алыры ындыг амыр эвес. Чамдык таварылгаларда корум-чуруму, өөредилгези-даа баксырай берип болур. Ынчангаш, бүгү талазы-биле бодунга харыысалганы хүлээнип алган азыракчы ада-иелер харагалзал чери-биле сырый харылзажып тургаш демнежип ажылдаарынче кыйгырган.
