Рубрика “Айтырыг-харыы”
Социл четкилерде 2020 чылда чаш ажы-толдуг ог-булелерге унер толевирлер дугайында хой бижиктер чоруп турар. Тайылбыр ажылды чангыс удаа эвес чоруткан-даа болза, иелернин ам-даа билбейн турар айтырыглары ковей болуп турар.
Тыва Республиканын куш ажыл база социал политика яамызынын тайылбыры.
ҮШ АЖЫ-ТӨЛДҮГ ӨГ-БҮЛЕЛЕРГЕ ПОСОБИЕ
Бистиң регионувус Россияда чаш уругларның төрүттүнери-биле мурнуку одуругда. Күрүнениң талазындан уругларга көрдүнген пособие акшазының хемчээлин болгаш аңаа хамаарышкан чаартылгалар дугайында ТР-ниң Өг-бүле болгаш чаштарга социал деткимче төвүнүң килдис даргазы Гульнара Александровна Салчак-биле ужуражып, чугаалаштывыс.
— Өг-бүлеге бир дугаар уруг төрүттүнерге кандыг дузаламчы акша көрдүнгенил, Гульнара Александровна?
— 2018 чылдың январь 1-ден эгелеп, төрүттүнген база азырап алган (бир дугаар) уругларга 1,6 харга чедир 11322 рубль көрдүнген. Ону 2020 чылдың январь 1-ден эгелеп, 3 харга чедир алыр кылдыр узаткан.
Албан ёзу-биле көрдүнүп кааны-биле амыдыраарының ортумак хемчээлинге орулгазы четпес өг-бүлелер ону алыр эргелиг. Ол 2019 чылдың 2-ги кварталында 11125 рубльге дең. Ол дээрге өг-бүлениң бир кежигүнүнге хамаарыштыр, амыдыраарының ортумак хемчээлиниң ийи дакпыры 22250 рубльден көвүдевес ужурлуг. Төлевирниң хемчээли бо чылын 10655 рубль турган болза, келир чылын январь 1-ден 11322 рубль апаар.
— 2018 чылдың эгезинде төрүттүнген уруглар ам 1 хар 6 ай ажа берген болгай. Олар канчаарыл?
— Бо таварылгада, 1,6 харга чедир пособиезин алыр, ооң соонда ол үстү бээр. Оон катап, 2020 чылдың январь 1-ден эгелеп, өг-бүлениң орулгазы амыдыраарының ортумак хемчээлинге четпес болза, узаттырып алыр.
— Ийи дугаар уругга күрүнеден кандыг төлевирлер көрдүнгенил?
— Ийи дугаар уругга өг-бүлениң күзели-биле «Ие капиталындан» ай санында 10655 рубльди ап турар. Келир чылын 11322 болур. Бир хар 6 ай азы 3 харга чедир алырын боттары билир. Ол дээрге ийи дугаар уруг төрүттүнерге күрүнеден алган «Ие капиталы» 453026 рубльден ай санында бичиилеп ап турары ол. Ону алыр-албазын өг-бүле боду билир.
— Үш дугаар уругга кандыг болурул?
— Россия Федерациязының Президентизиниң 2012 чылда үндүргени 606 дугаар Айтыышкынын боттандырары-биле РФ-тиң Күш-ажыл болгаш социал хөгжүлде яамызының 2019 чылдың июль айда Айтыышкынының даңзызынче Тываны база киирген. Ында 2020 чылдың январь 1-ден эгелеп, 3 дугаар болгаш оон-даа ыңай төрүттүнген уругларга төлевирни бээрин айыткан. Ол 2020 чылдың 01.01-ден 2024 чылдың 12.31-ге чедир уламчылаар. База-ла орулгазы амыдыраарынга көрдүнген ортумак хемчээлинге четпес өг-бүлелерге ук акшаны төлеп бээри көрдүнген. Төлевирниң хемчээли ай санында 11322 рубль болур, ону 3 харга чедир алыр.
— Ол шупту федералдыг бюджеттен көрдүнген бе?
— 99 хуузу федералдыг бюджеттен, а 1 хуузу республика бюджединден көрдүнген.
Баштай ол Айтыышкынны чүгле эвээш төрүттүнүп турар регионнарга хамаарыштыр үндүрген турган. ТР-ниң Чазааның кылып чоруткан ажылының түңнелинде, үшкү болгаш оон-даа ыңай уруг төрүттүнгени дээш, көрдүнген төлевилелдерни Тывага боттандырар аргалыг болган.
— Бо 2019 чылда төрүттүнген уругларга чүге болбазыл, Гульнара Александровна?
— Чүге дизе, чаа хевирниң төлевирин 2020 чылдың бюджединче киирген болгаш, акшаландырыышкын ол чылдан эгелээр.
— Өг-бүлениң ортумак орулгазын канчаар санаарыл?
— Өг-бүлениң бир чылда шупту орулгазын (үндүрүг чокка) кадыптар. Үнүп келген түңнү өг-бүледе кежигүн санынга үлептерге, бир кижиге хамаарыштыр орулга үнүп келир. Өг-бүлениң айда ортумак орулгазы ол болур.
— Бо төлевирлерни кайыын алырыл?
— Чурттап турар чериниң аайы-биле социал хөгжүлде эргелелинге көрдүнген документилерни дужаап, санадып алыр. Долу медээни база ол черлерден билип ап болур.
— Чоокта чаа 50 рубль түңнүг уругларга пособие акшазын келир чылдан эгелеп алырын соксадыр деп, Айыткал үнген болгай, аңаа хамаарыштыр тайылбырлап берип көрүңерем?
— 1994 чылдың май 30-де РФ-тиң Президентизи Б.Ельцинниң 1110 дугаарлыг Айтыышкыны-биле уруг азырап олурар чамдык категорияның ажылдавайн турар иелеринге 1,6 хардан эгелеп, ай санында 50 рубль түңнүг пособие көрдүнген турган. Ол түң бо хүнге чедир ол-ла хевээр арткан. Ынчангаш ук Айтыышкынны 2020 чылдан эгелеп, күш чок болдурган.
— Чаа чыл байырлалында уругларга чүнү планнап тур силер, Гульнара Александровна?
— Чылдың-на кылып турар чаагай чаңчылывысты бо чылын база хажытпайн, берге байдалда өг-бүлелерниң уругларын чигирзиг белектер-биле өөртүр бис. Оон аңгыда, өөредилге чылы эгелээрге, «Школаже белеткениринге дузалаш» деп акцияга база чылдың-на киржип турар бис.
Республика иштинде ортумаа-биле 3 болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң саны ийи муң ажып турар. Даңзыда турар ажыл-агый чок ада-иелер 1300 хире кижи бүрүткеттинген. Бо чылын ортумаа-биле 1383 өг-бүле көрдүнген пособиени алыр кылдыр тургускан. 2020 чылдың бюджединде 180 млн. рубльди, бо төлевирлерге үш чыл дургузунда, 1,5 млрд. ажыг рубль көрдүнген.
– Делгереңгей тайылбыр бергениңер дээш улуу-биле четтирдивис.
2019 чылда күрүне пособиелери
№ Төлевирлерниң хевирлери Түңү Ыраккы соңгу чүкке
хамаарышкан черлерге
1 Уругнуң 18 харынга чедир ай санында алыр төлевир 192,00 206,00
бот иелерге 384,00 412,00
ада-иези алимент төлээринден ойталап турар уругларга 288,00 309,00
2 Иштели бергеш, эге айында эмчи даңзызынга бүрүткедип алган иелерге, чаңгыс удаа 917,69 983,24
3 Ажылдавайн турар иелерниң божаан соонда, чаңгыс удаа 24471,62 26219,60
4 Бир дугаар төрүттүнген уруун азырап олурары дээш 1,6 харга чедир, ай санында 4588,43 4916,18
ийи дугаар болгаш оон-даа ыңай уругларынга 1,6 харга чедир, ай санында 9176,85 9832,34
5 Бир дугаар уруу төрүттүнгенде, азырап алганда, ай санында (2019 чылдың январь 1-ден) 10655,00 (2020.01.01 эгелеп) 11322
6 Шеригже келдириишкин-биле албан-хүлээлгезин эрттирип турарларның сааттыг өөнүң иштинге (чиигеп алганда), чаңгыс удаа 38753,36 41521,45
7 Шеригже келдириишкин-биле албан-хүлээлгезин эрттирип турарларның уругларынга (1,6 харга чедир), ай санында 16608,58 17794,90
8 Өг-бүлеге уругну кижизидери-биле алганда, чаңгыс удаа алыр 24471,62 26219,60
инвалид, 7 хардан өрү назылыг азы алышкылар, угбашкылар азырап ап турар болза, чаңгыс удаа 186983,10 200339,03
9 Ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларны, өскүс уругларны азырап өстүреринге көрдүнген, ай санында 7414,00 7945,00 (Тожу, Тере-Хөл), 8739,00 (Мөңгүн-Тайга)
10 Уруг азырап турар өг-бүлениң ада-иезинге (ажылдаан акшазы) уруг бүрүзүнге, ай санында 5990,13 7251,21 (Тожу, Тере-Хөл), 7724,10 (Мөңгүн-Тайга.
