ЧАДААНАДА ИЙИСТЕРЛИГ ӨГ-БҮЛЕ
«Инек – чемгерикчи малым» деп төлевилелдиң киржикчилери Сайынмаа Монгуш, Буян Ооржак Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорайда чурттап чоруурлар. Олар беш ажы-төлдүг онзагай өг-бүле. Чадаанада чурттаандан бээр 13 чыл болуп турарлар.
Өвүрнүң Хандагайтыга бот-боттарын тыпчып, амыдыралын аңаа кады тудуп эгелээн. Удаваанда оларның өг-бүлезинге ада-иезиниң өөрүшкүзү, кулуннуң ийи кулаа дег, ийис оолдар төрүттүнген. Ажы-төлүн эки өөредип, сайзыраңгай кижилер болзун дээш, хоорай черге черле эки боор деп бодалы-биле, олар Чадаана хоорайже көжүп келгеннер.
Улуг оглу школаны дооскаш, шеригни эрттиргеш чанып келгеш, бодунуң амыдырал-чуртталгазын тудуп, ийи ажы-төлдүг ажылдап чурттап чоруур.
Сайынмаа биле Буянның ада-иези ийис оолдарны үлежип алгаш, ажы-төлүнге дузалажып, уйнуктарын азыражып турганнар. Ол үеде Сайынмаа Монгуш кожуун эмнелгезинге эмчи сестразы болуп, Буян Ооржак садыгга чолаачылап ажылдап турган. Ийис оолдар шору апарганда, ийис кыстар төрүттүнген. Оларның бирээзи төрүмелинден кадыы багай. Бир талазында, бурганның берген белээ оларга дыка улуг өөрүшкү болган. А өске талазында, улай-улай ийиспейлерни өстүр азырап, ада-ие амыр эвес үени эрткен.
Амгы үеде оолдары 7-ги класста, а кыстары 4-кү класста өөренип турарлар. Ада-ие боттары кадыы кызыгаарлыг уруун азырап турарлар. Оолдары Айдаш, Сайдаш Ооржактар ада-иезиниң чоргааралы, улуг дузалакчылары апарган. Олар бичиизинден тура бот-боттарынга дузалажып өзүп келгени чаптанчыг. Бирги класска башкызы оларны ылгавас боорга, ону ажыглап ийиспейлер бирээзи бирээзиниң орнунга онаалгазын кылып, самбыра мурнунга харыылап-даа турганнар. Чажында ада-иези безин оларны ылгаары берге турган. Олар 4-кү класстан эгелеп хүреш секциязынче үргүлчү барып турарлар. Бичии мөгелерниң чедиишкиннерин оларның бажыңында чыглы берген медальдары херечилеп турар. Школа иштинге, хоорай, кожуун, республика чергелиг хүрештерге доктаамал киржип, шаңналдыг черлерже кирип турарлар. Чоокта чаа эрткен республика чергелиг хүреш маргылдаазынга олар кайызы-даа 3-кү черлерни алганнар.
Уруу Айзат авазының дузалакчызы, кадыы багай ийис эжи Чайзатты чалгааратпас, кады ойнаар, онаалга-кичээлинге дузалажыр, өөредир.
Ажы-төлдү өстүрерде бичии-даа бол дуза болзун дээш, олар 2019 чылда «Инек – чемгерикчи малым» деп төлевилелге киржип, бызаалыг инекти алганнар. Төлевилелдиң эгелекчилеринге, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга, Чадаана хоорайның социал төвүнүң ажылдакчыларынга Сайынмаа Монгуш четтиргенин илередип: «Ажы-төлдү ак чем-биле чемгерип, сүт, хойтпак ижиртирге дыка-ла ажыктыг-дыр. Ылаңгыя мөге оолдарым амырап турлар. Садыгдан сүт-даа садып турбас-тыр бис. Оон аңгыда «социал хөмүр» төлевилелинге база киржип турар бис. Биске хөй ажы-төлдүг улуска улуг дуза-дыр» – деп, Сайынмаа Монгуш чугаалады.
Инээниң кажаазын өгнүң эр ээзи Буян Ооржак боду кылып алган. Хол-буду туттунгур, шевер кижи дээрзи бажыңының даштындан-на илдең. Ол бодалын мынчаар илеретти: «Төлевилелдиң тыптып келгени дыка эки-дир. Оолдарым инектерин ажаап-карактап өөренип турлар. Уруум амдан эгелеп инекти саайн деп баар. Хоорайга инээвис элээн көвүдей бээрге, кыштаг кылып алгаш, көдээже шуудап үнер деп бодап турар мен. Чүге дээрге хоорайга хөй инекти тудары берге апаар. Амдыызында кыска үе дургузунда кылган кажаавыс удавас бичиилей бээр чадавас. Ынчангаш инээвис кажаазын улгаттыр кылыр сорулгалыг мен».
Буянныг өг-бүлегге амыдыралынга бүгү-ле экини, инек малы ам-даа өзүп көвүдээрин күзеп каалыңар.
Чыжыргана СААЯ, “Шын” солунга парлаттынган материал.
